De dood ontheiligen - Peinzen bij Thomas van Luyn

Het leven is sterker dan de dood. Stel dat je hier in meegaat, kunnen we dan de dood niet een beetje ontheiligen, zo af en toe? Dat gevoel kreeg ik bij Thomas van Luyn vanochtend. Hij zit daar hardop te dromen over zijn uitvaart, er moeten danseressen bij. Men ziet het onmiddellijke voordeel van deze benadering. Waar in een vorig stadium de vrije keuze van de overledene voorop stond, waarbij hij zijn macht onbeperkt over zijn publiek kon ontplooien (eindelijk!), voelt de kandidaat-overledene zich nu weer een beetje verantwoordelijk voor de stemming van de nabestaanden. Een beetje vrolijkheid kan geen kwaad.

Zou dit een column zijn, dan zou je nu een kritische reactie verwachten die ik speels breng. Mijn speelsheid is echter helaas niet die van Van Luyn, en mijn kritiek zou dus averechts uitpakken, u zou alsnog allemaal danseressen willen. Maar dit is geen column en ik gebruik Van Luyn als uitgangspunt voor een overdenking waarmee ik mezelf verras. Het is zoals een vriend me verklapte, iets wat ik uit de kast trek en tussen de stapel kerstcadeautjes gooi met mijn naam erop, en iedereen mag meekijken bij het uitpakken.

In mijn blogs kan ik doen alsof ikzelf al dood ben, en daarmee ontheilig ik mijn dood een beetje. Ik voel me (eindelijk? nee nu al!) ontheven van elke verantwoordelijkheid. U kunt denken wat u wil, we kunnen die Anton niet helemaal volgen, maar het geeft niet, want het is maar een blog. Zo ben ik getuige van mijn eigen uitvaart.

Ik kan het niet laten om een lijntje of wat te leggen naar thema's van de laatste maanden. Zo breng ik het woord persona graag in verband met de Etruskische halfgod Phersu, die bij lijkenspelen even uit de onderwereld kwam om op het podium zijn kunsten te vertonen. Het versterkt bijvoorbeeld de band met mijn vader, die ik opnieuw kon verwelkomen, na zijn overlijden. Voor een deel, misschien wel een groot deel, ben ik mijn vader die op dit podium zijn kunsten komt vertonen (hoe slecht we ook allebei in dansen zijn).

Een andere link is de filosofie van Agamben. Hij volgt weer Walter Benjamin, die onze kapitalistische samenleving als een grote religie beschouwt. We moeten kansen zoeken om al die heiligheid te profaneren, en bij die heiligheid hoort zeker ook de reductie van de uitvaart tot de keuze van de consument. Nu kun je wel weer terug willen naar de oude instituties, met pastoor en requiem, maar we kunnen zelfs die keuze niet meer anders beleven dan als keuze van de consument. Daarom is de droom van Van Luyn lucider, mede dankzij hem kunnen we zien dat je in de plooien van ons consumentisme moet zoeken naar kansen voor profanatie.

Misschien zouden we deze coronatijd moeten gebruiken om te oefenen met die schijndood. Onze huiskamers worden een soort grafkisten waar we al een beetje kunnen wennen aan de idee dat we nog steeds iets zijn, en niet niets. Dat is op zich al reden tot vrolijkheid. Ik zag zoiets deze week ook in een klein gymnasiumgroepje, dat vanwege corona niet naar Rome mag, en van mij een virtueel reisverslag moet schrijven. Ook moeten ze presentaties over Rome houden. Iedereen van dat groepje wilde graag presenteren over de catacomben. De dood is hun favoriete thema, en ze zijn er bijzonder vrolijk bij. Hier speelt dus een omkeringseffect. Waar ik mijn blogs soms opvat als wijze lessen, hoef ik hier maar de dingen op te rapen die ik tegenkom. Ik heb dus de regel dat elk onderwerp maar een keer mag worden gekozen laten vallen, en we krijgen twee of drie presentaties over de catacomben.

Zo komen we via een omweg weer bij de oude Etrusken, die goed waren in het ontwerpen en gebruiken van dodensteden. De christenen hoefden die oude gangen maar weer open te leggen, of hun idee op andere plaatsen toe te passen. Wij stellen ons voor dat die christenen zich daar uit angst verstopten. Maar de catacomben waren bekend, je kon je daar niet verstoppen. Mij werd bij de rondleiding verteld dat die christenen graag dicht bij hun geliefde doden wilden zijn. Even geen afstand, geen anderhalve meter.

Lezer, geniet dus bij de verwachte lockdown van de ruimte in huis, met je geliefden, dat wens ik je toe.

Tarquinia, een beroemde Etruskische necropolis