Grafrede voor lokaal 117

Avete omnes presentes, dank dat u hier bent en met mij afscheid wil nemen van lokaal 117.

Het is passend dat we de juiste dingen doen en zeggen zodat de overgang van het leven naar de dood goed verloopt. Daarom verzoek ik u om niet te klappen en andere uitingen te doen die niet passen bij verdriet en rouw.

Doen we dat niet goed, dan overkomt het lokaal wat ook Polydorus overkwam. Hij werd door Achilles overhoop gestoken en lag ergens onbegraven. Aeneas ziet dat er bloed uit de grond komt als hij mirtestruiken uit de grond probeert te trekken, en wordt toegesproken door de onbegraven Polydorus:

‘Aeneas, waarom vermink je een ongelukkige? Spaar toch

een dode, besmet je onschuldige handen niet met een misdrijf!

Ik ben óók een Trojaan, dit bloed stroomt niet uit de takken.

Vlucht uit dit wrede gebied, ontvlucht de hebzuchtige kuststrook:

ik ben Polydorus! Hier heeft een gewas van ijzeren lansen

mij doorboord en bedekt met de groei van puntige spiesen.’

Aanwezigen, u begrijpt het al. Lokaal 117 zal evengoed als Polydorus worden doorboord met ijzeren lansen en bedekt met puntige spiesen. Dat zal zeker gebeuren. Maar waar het op aankomt is of wij in staat zijn het lokaal alsnog een waardige begrafenis te geven, zoals ook Aeneas met Polydorus heeft gedaan.

Aeneas noemt het land Thracië misdadig omdat de koning Polydorus had vermoord in plaats van hem gastvrijheid te bieden. Ik zou zeggen: laat dit een waarschuwing zijn voor elke school die het gymnasium geen lokaal gunt, die het gymnasium niet de gastvrijheid biedt die de school verplicht is. Polydorus was namelijk bedreigd in zijn vaderland Troje. Hij sloeg met een goudvoorraad op de vlucht en hoopte op de gastvrijheid van de Thracische koning.

In mijn toespraak ben ik al begonnen met een van de grootste problemen van de retorica, te weten de prosopopoeia, onder gymnasiumleerlingen beter bekend als de stijlfiguur personificatie. Laat ik de beroemde leraar der retorici Quintilianus (100 na Christus) citeren: ‘Daarom denk ik dat niets moeilijker is dan de prosopopoeia.’ (III.8.49) Wat is het dat deze figuur zo moeilijk maakt? Quintilianus beschouwt de prosopopoeia als het spelen van een rol. De spreker moet een rol spelen, zoals in mijn geval die van een Romeinse redenaar die een Romeins ritueel voltrekt. Quintilianus lost dit probleem op doordat we de opdracht aanpassen aan het karakter van de spreker. Ik moet dus twee dingen tegelijk doen, een rol spelen en die rol aanpassen aan mijn karakter. Daarbij komt in dit geval nog een ander probleem, dat zeker ook in dit geval meespeelt. We begraven immers een lokaal, een ruimte, een ding. En aangezien je normaal alleen mensen of dieren begraaft, moeten we een paar aanpassingen verrichten, we spreken het lokaal toe als was het een dierbaar mens. Lokaal 117, luister naar ons, gegroet, ave! We spreken je toe met respect en deemoed, dankbaar voor de gastvrijheid die we van jou zo vaak hebben mogen ervaren!

Het gaat hier om de wending tot het personage, de zogenaamde apostrofè. Heel wat scholieren hebben in lokaal 117 kennisgemaakt met deze techniek via de gedichten van Catullus, met name de gedichten over het musje. Even voor de inscii (nitwits) onder u: Catullus zingt een vogeltje toe dat overleden is. Dat vogeltje was de lievelingsknuffel van het meisje van wie hij erg hield. Het is echter onzeker of dat meisje ook van Catullus hield, hij was bang dat het meisje meer van het musje hield dan van hem.

Ik zou graag Catullus volgen in zijn toewending naar de overledene. We hoeven alleen maar het musje te vervangen door lokaal 117. Dan zitten we nog wel met de kwestie wie in dit geval het meisje is. Nu goed, laten we daar onze eigen fantasie volgen, neem iemand in gedachten aan wie u vaak heeft zitten denken toen u in dit lokaal was. In mijn geval is dat erg makkelijk, ik denk dan meteen aan Ike te Strake. Ike te Strake was nogal aanwezig in dit lokaal in de tien jaar dat ik hier verbleef. Niet alleen als ze les gaf, ze kwam ook voortdurend binnen als iemand anders er les gaf, zoals ik bijvoorbeeld. In het begin kon ze even terloops kijken of ik wel goed lesgaf, later was het om boeken uit de kast te halen, maar vooral, denk ik, omdat ze erg graag in dit lokaal 117 was. Lokaal 117 was haar lust en haar leven. Ik maak mijn vrouw dus niet boos als ik in mijn toespraak tot 117 bij het meisje denk aan Ike te Strake. (Ik heb dit vanochtend voor de zekerheid nog even gecheckt bij mijn vrouw, ze zei: ‘Je doet maar!’)

Welnu, ik ga nu het gedicht voorlezen, en als ik daarmee klaar ben gaan we samen een ritueel uitvoeren om lokaal 117 te begraven. Daarover dus zometeen meer. Hier komt het gedicht:

Rouwt, gij machten van Liefde en Verlangen

en wie maar enigszins fijngevoelig is –

het lokaal van mijn collega is dood!

Het lokaal, speeltje van mijn collega:

meer dan haar ogenlicht beminde zij het,

want het was haar hartje en het kende zijn

meesteres zoals een dochter haar moeder;

ook week het niet van haar schoot, nee, nu eens hier

dan weer daar rondhippend, kwetterde het

onafgebroken voor zijn lerares alleen.

Dat lokaal bewandelt nu de duistere paden,

naar die plaats vanwaar, zegt men, niemand weerkeert.

Maar U, vervloekte gemeente Tiel en schoolbestuur, U

vervloek ik, U die alle schoonheid verslindt:

zo’n schattig lokaal hebt U mij ontrukt!

O wandaad! O klein ongelukslokaal!

Door jouw toedoen zijn de oogjes van mijn collega

nu rood en opgezwollen van het huilen.

Zoals ik al zei gaan we nu samen een ritueel uitvoeren om lokaal 117 te begraven. Een Romeins begrafenisritueel bevat de volgende elementen: een processie (optocht), een baar waarop beelden van de dode worden gedragen, fluitspelers, en vrouwen die luid jammeren, de haren uit hun hoofd trekken en hun gezicht openkrabben. We gaan met de optocht naar het lokaal en daar krijgt u verdere instructies van mij. Eerst dus: wie wil me helpen met fluiten en welke vrouwen bieden zich aan om luid te jammeren, haren uit hun hoofd trekken en hun gezicht open te krabben?

De processie gaat lokaal 117 binnen. Daar krijgen de aanwezigen post-its om een wens op te schrijven en te bevestigen aan hun favoriete object in het lokaal. Aarde wordt uitgestrooid over de banken.