Op zoek naar de verloren vader - No time to die

Op zoek naar mijn verloren vader belandde ik in de nieuwste James Bond. Ik voelde een band met Bond, omdat hij op zijn manier ook op zoek is naar zijn verloren vader. In die zoektocht komen een paar zaken zo dicht bij elkaar dat het steeds lijkt alsof ze meer met elkaar te maken hebben dan er was bedoeld. Zo is er de familie, waarvan de vader tegelijk een problematisch element is, immers vaak moeilijker te traceren dan de moeder, maar ook, eenmaal gevonden, toegang tot je broers en zussen, en wellicht zelfs tot je kinderen.

Daarnaast is er de literatuur, in de film gesymboliseerd door de namen. Madeleine zou al aan het beroemde gebak bij Proust kunnen herinneren, en de film legt het er nog dikker bovenop door haar van de achternaam Swann te voorzien. Op zoek naar de verloren vader is dus ook op zoek naar de verloren tijd. No time to die, goed, maar dus misschien wel tijd voor de vader. Die is namelijk al dood, en kan dus ongehinderd via de fantasie en de fictie zijn rol blijven spelen. Als wraakophitser bijvoorbeeld, zoals in Hamlet, 'I am thy father's ghost', als opofferaar zoals de christelijke vadergod, of als wat dan ook, fantaseer maar, herinner maar, portretteer maar.

De derde factor is het leven van onszelf, dat soms dicht bij de film komt. Madeleine had ik in een eerdere Bondbespreking al bijna de dochter van Bond genoemd, nu blijkt ze nog echtere familie, ze is dochter en heeft een dochter. Bij de film was ik met mijn dochter. En zij verzuchtte ook ineens, toen ze Bonds onechte broer zag hoe deze met zijn naam haar leven doorkruiste. De film is overigens opgenomen in 2019, dus voor de corona, maar de besmetting speelt een hoofdrol, en zo lijkt de tijd een spelletje met ons te spelen, voor en na worden vrolijk verwisseld, en mijn buurvrouw aan de andere kant schrok even toen ik zo dicht naast haar kwam zitten.

Om de film cachet te geven moet het handelingsgewicht van de vrouwen worden vergroot. Daarover is al veel gezegd. Maar omwille van dat cachet ook komt de schurk steeds dichterbij. De schurk zegt tegen Bond - in mijn ogen terecht - dat deze zijn rechtvaardige wereld alleen wil bereiken met zijn licence to kill, en dat verbindt hem met de schurk, die toch ook een rechtvaardige wereld wil bereiken. Ik ben het antwoord van Bond eigenlijk vergeten, misschien was het net niet overtuigend genoeg. Wellicht ook daarom is het nodig om van de schurk, zoals de recensent benadrukt, een 'tamelijk potsierlijke tekenfilmslechterik' te maken.

Zo zijn we dan toch bij de problematiek van deze blogserie, personae, dat 'maskers' betekent. De schurk treedt al meteen op met een masker, en zijn - gehavende - masker wordt later ook zijn symbool, zijn icoon. Bond is zichzelf, de schurk is alleen maar zijn masker. Toch geeft de film ook een aanwijzing dat Bond die identiteit moet veroveren, in dit geval omdat er een andere persoon opduikt met zijn functie. In de besprekingen wordt gesuggereerd dat deze persoon (ook nog een gekleurde vrouw) anticipeert op de nieuwe Bond, dat wil zeggen de nieuwe acteur. Bond is zichzelf, wil dus zeker ook zeggen dat hij Daniel Craig was, en dat er een dood, verrijzenis en misschien toch ook weer een (symbolische) vader-dochter-overdracht aan de pas moet komen om Bond weer van Craig los te maken. Ik opteer dus nog steeds voor de betekenis masker van persona. Masker als oorspronkelijker dan zichtbare identiteit.

Hoe verhoudt zich deze analyse tot mijn eerdere invalshoek dat de schurk in het volle licht opereert, en de held in het halfduister? Hier moeten we dat denkelijk zo zien, dat de schurk (Liutsifer, dat wil dus zeggen Lucifer, 'lichtdrager') voortdurend een theatrale omgeving om zich heen verspreidt, waarvoor het masker garant staat. Dat is eigen aan dit genre. Hij wil de wereld iets laten zien door een zeer extreme misdaad uit te voeren, om daarmee die wereld te redden. Het spektakel hoort dus bij de schurk. Daardoor vergeten we dat we naar een spektakel zitten te kijken waarin niet de schurk, maar Bond de held is. Bond wil geen theater. Hij is met pensioen op Jamaica. Pas zeer geleidelijk wordt hij in het theater van de schurk gezogen. Tot op zekere hoogte, maar misschien ook volledig, all the way, is de film op te vatten als educatie van de held tot schurk, en langs die weg ook van de toeschouwer die zich met de held identificeert, en dus vergeet dat hij zich door dat vergeten makkelijker leert identificeren met de schurk.

Op zoek naar de vader, had ik deze blog getiteld. Het gaat om de vader, de vader van Bond. Over hem is niet veel bekend. Hij was wapenfabrikant, en kwam met Bonds moeder om bij een klimongeluk in de bergen. Meer tot de verbeelding spreekt zijn stiefvader, de vader van Bonds aartsvijand Ernst Blofeld. Blofeld legt in Spectre uit dat vader Hannes zich meer hechtte aan James dan aan Ernst. James was de koekoek, en moest uit het nest geduwd worden voordat hij er door de koekoek zelf uit geduwd zou worden. Met andere woorden: Ernst moest zelf koekoek worden, hij moest James Bond worden om de liefde van zijn vader terug te winnen.

James Bond zoekt niet naar zijn vader, zo lijkt het. Hij is hem misschien vergeten, wat erop kan wijzen dat hij hem heeft verdrongen. De terugkeer van het verdrongene is niet alleen het 'koekoek!' van zijn stiefbroer, maar het doorsijpelende besef dat Bond op zijn manier een goede vader wil zijn. Wat kan een zoon doen om de liefde van zijn vader terug te winnen? Nou, dat is wel duidelijk. Zonder te willen spoilen kunnen we rustig zeggen dat de zoon zich moet opofferen. Bond kan alleen - net als Christus, een van de de personae van God en wezensgelijk met de Vader - de wereld redden door zijn leven te geven. Door zijn bereidheid te sterven treedt hij toe tot het rijk waar zijn vader is, en waar hij heerst. Zo verdient de zoon de liefde van zijn vader, die door zijn stiefbroer werd geblokkeerd.

Film en leven zijn verweven. Hoe lang heb ik niet mijn best gedaan om de liefde van mijn vader te verdienen? Ik sluit zelfs niet uit dat dit een belangrijk, halfbewust motief is voor het schrijven van deze blogs. Deze blogs zijn een drama van opduiken in het halfduister en weer wegglijden in het donkere archief, toch een soort onderwereld. Als de jachtheld Phersu duik ik als mijn vader onder en weer op. Ook als vader, met mijn dochter naast me.

Nu zou je kunnen zeggen: de liefde van je vader kun je niet verdienen, en al helemaal niet die van je overleden vader. James Bond, zoon van een wapenfabrikant, weet niet beter dan dat het in het leven draait om verdienen, om winst. Er is nooit tijd genoeg, zelfs geen tijd om te sterven. Dat zou wel eens het keerpunt kunnen zijn. Als sterven zijn enige manier is om de liefde van zijn vader te verdienen, en als er niet eens tijd genoeg is om te sterven, dan betekent tijd niets meer, en omdat tijd geld is, betekent ook geld niets meer. Dan hebben we dus weer alle tijd, all the time in the world.

Franz von Stuck, Lucifer (1890)