Onze montfortaanse inslag

Nadenkend over mijn verhouding tot de cultuur (ja) verwondert me mijn ontzag. Waarom domineert die ervaring, terwijl ik op school leerde om kind van mijn tijd te zijn, dat wil zeggen modern en kritisch? Zeg ik kind, dan kom ik al gauw uit bij mijn ouders. Mijn moeder kwam van het land, wat in haar geval geen platteland was, in de heuvels, en omdat haar boerderij het novicenklooster van de franciscanen flankeerde. Vrolijkheid, armoede, relativering, niet per se ontzag dus. Dat moet ik meer bij mijn vader zoeken.

Hij vertelde me soms over de spiritualiteit die bij hem thuis domineerde, en te maken had met de montfortanen. Die orde is voor mij altijd raadselachtig gebleven, maar tegelijk ook vertrouwd. Een vluchtige kijk op wiki leert me dat de montfortanen vanaf hun ontstaan bezig waren met missionering, en wel van het platteland. Priester Montfort (1673-1716) richtte ook al vroeg het 'Gezelschap van Maria' op, wat ik in mijn jeugd terugzie in de Mariagrot in de tuin van mijn grootouders, waar mijn vader de letters Ave Maria schilderde. Later verlegde de orde zijn activiteiten naar Nyassaland, het latere Malawi. Daar werkten in mijn jeugd missionarissen die mijn vader kende, en die zijn zussen bezochten. Wij kregen tamtamtrommeltjes en speertjes die tante Ans meenam. Op zolder staan nog dia's van haar reizen.

Mijn vader had een klasgenoot die veruit de beste van de klas was, Huub Swertz, die in de orde intrad, en opgeleid werd in België. Later werkte hij in Borneo aan missionering. Voor deze vriend had mijn vader veel ontzag. Geleidelijk kreeg ik het idee dat de spiritualiteit van deze orde erg priesterlijk was, vanwege dat ontzag voor priester Huub. Maar mijn kleine onderzoekje leert me dat ik het breder moet zien. Het is de missionering die vooropstaat, gekoppeld aan de Mariaverering. Zo kon de orde bij haar ontstaan de Vendée vrijhouden van ketterij, zegt wiki, waarbij je vooral moet denken aan het Franse protestantisme (jansenisme).

Om mijn vader - en zo mezelf - beter te kunnen plaatsen volstaat deze erg katholieke invloed niet. Hij had ook een protestantse inslag, met zijn plichtsgevoel en moraal van goede bedoelingen. De montfortanen mogen dan de Vendée hebben gered, mijn vader hebben ze dus niet helemaal kunnen redden.

Terugkijkend op mijn leven moet ik het beeld van mezelf als kritisch filosoof herzien. Dat was bij nader inzien vooral een strategie om me van mijn vader te onderscheiden. Daaronder school het ontzag voor intelligente mensen en voor de cultuur. Dat wil ik graag overbrengen op anderen, en zo ben ik uiteindelijk beland in het onderwijs. Onderwijs is in de kern missionering, het enthousiasmeren van anderen om ze weerbaarder te maken voor foute invloeden.

Terugdenkend aan mijn tamtamtrommeltje kan ik nu een verband leggen met mijn eindeloze filosofische uitweidingen over het muziekinstrument. Het was een symbool voor opvoeding en enthousiasmering zoals Aristoteles dat ooit bedoelde, maar van nu af aan met een montfortaanse kleuring. Waar het bij Aristoteles vooral draait om socialisering, de invoeging in de polis, zie ik bij de montfortanen en mijn vader meer weerstand en verzet. Ik lees op wiki dat priester Montfort op verschillende plekken, zoals een opvanghuis voor bedelaars, in conflict raakte met de leiding en vertrok. Zo is mijn vader ook geleidelijk vertrokken uit de hele katholieke kerk, en ik uit de academie.